Wat gebeurt er wanneer iemand sterft, bijvoorbeeld als gevolg van een hersentumor? Het is een ingrijpende gebeurtenis die vaak vragen oproept, vooral voor naasten. In dit artikel leest u wat sterven lichamelijk betekent en wat er tijdens en na het sterven gebeurt.
Wat is sterven?
Sterven betekent dat de drie belangrijkste lichaamsprocessen tot stilstand komen: de hersenactiviteit, de ademhaling en de bloedsomloop. Deze drie lichaamsfuncties hangen nauw met elkaar samen. De hersenen sturen het hele lichaam aan, dus ook de ademhaling en de bloedsomloop. De ademhaling zorgt ervoor dat het bloed van zuurstof wordt voorzien. Het bloed zorgt er onder meer voor dat de hersenen en de longen kunnen functioneren.
Achteruitgang van de ene lichaamsfunctie leidt daarom tot achteruitgang van de andere. Uiteindelijk komen de drie functies helemaal tot stilstand. Het hart houdt op met kloppen, de ademhaling stopt en ook de hersenactiviteit stopt.
Het overlijden vaststellen
De dood moet officieel worden vastgesteld. In de praktijk is het meestal de huisarts die dit doet. Hij of zij let op het hart (door met een stethoscoop te luisteren of door te voelen in de nek of aan de pols) en de ademhaling (vaak met een spiegeltje dat voor de mond wordt gehouden). De huisarts onderzoekt ook de pupillen: als deze zijn verwijd en niet meer reageren op licht, is de hersenactiviteit gestopt.
Na het overlijden
Na het overlijden doen zich enkele lichamelijke veranderingen voor. Het kan moeilijk zijn om hierover te lezen. Aan de andere kant: het is voor de naasten misschien beter om te weten wat er gaat gebeuren dan erdoor overvallen te worden.
Troebele ogen
Al snel na het overlijden worden de hoornvliezen troebel. Als de ogen bij het overlijden geopend zijn, worden ze om deze reden na het overlijden gesloten.
Donkere vlekken
Er kunnen binnen een half tot een heel uur donkere vlekken ontstaan. De oorzaak hiervan is dat de bloedvaten het bloed niet meer vasthouden, zodat het bloed naar de laagstgelegen delen van het lichaam zakt. Als iemand op de zij of buik lag toen hij of zij stierf, kunnen deze vlekken ook in het gezicht ontstaan. In dat geval zal de huisarts of verpleegkundige misschien al snel voorstellen iemand op zijn of haar rug te leggen.
Stijfheid
Na het overlijden treedt stijfheid van het lichaam op. Dit heet rigor mortis (rigor = stijfheid, mortis = van de dood). De stijfheid treedt één tot twee uur na het overlijden in. Om deze reden kan niet te lang worden gewacht met het afleggen en opbaren. Na een uur of zes is de stijfheid maximaal. Na 72 uur verdwijnt deze stijfheid weer.
Afleggen en opbaren
Afleggen wil zeggen dat het lichaam voor de laatste keer wordt verzorgd: het wordt gewassen, de nagels worden geknipt, bij mannen wordt de baard geschoren enzovoort. Naasten mogen dit natuurlijk zelf doen, maar vaak gebeurt het afleggen door een verpleegkundige of door iemand van de uitvaartonderneming. Zij zullen proberen iemand er zo uit te laten zien zoals de nabestaanden hem of haar kenden. Het kan daarom goed zijn dat er naasten bij het afleggen aanwezig zijn, bijvoorbeeld om kleren uit te zoeken of om aanwijzingen te geven over de manier waarop iemand het haar droeg of hoe iemand zich opmaakte.
“Papa was een ijdele man, altijd tot in de puntjes verzorgd. Daarom wilde ik hem zelf afleggen, om zeker te zijn dat hij er uitzag zoals hij dat zou hebben gewild. Natuurlijk is dat moeilijk, maar ik heb er nooit spijt van gehad. Het is zo’n beetje het laatste wat je voor iemand kunt doen…”
Opbaren betekent dat iemand in de (half)open kist wordt gelegd, zodat de nabestaanden afscheid kunnen nemen. Meestal kan iemand thuis worden opgebaard, ook als iemand ergens anders is overleden. Opbaren kan ook in een uitvaartcentrum.
“We wilden mama nog een paar dagen thuis hebben… Gelukkig kon dat. Het was natuurlijk moeilijk om haar zo te zien, maar je hebt het nodig: het is zo ongelooflijk dat iemand sterft, dat je het maar beter met eigen ogen kunt zien… Anders dringt het denk ik niet tot je door…”
De nabestaanden
Voor de nabestaanden begint een moeilijke tijd van rouw. Omdat rouw zo persoonlijk en complex is, gaan we daar in dit artikel niet dieper op in. Wel zijn er goede bronnen die steun en informatie bieden, zoals de informatie voor nabestaanden op kanker.nl.